İDİL ERTÜRK
Türkiye’de 2009-2021 ortasında 2 trilyon TL’lik yatırım teşviki verilirken, söz konusu teşviklere rağmen bölgelerin gelir açığının açıldığı görüldü.
Türkiye’nin en zengin bölgesinde kişi başına milli gelir 2010’da en fakir bölgesinin 3,6 katı iken, 2021’de bu oran 4,6 katına çıktı.
Aynı zamanda, düşük gelirli bölgelerin bu yıllarda artması beklenen yıllık gelirleri üzerinde önemli bir pozitif etki görülmedi.
Türkiye istatistiksel birim sınıflandırmasında 26 bölgeye ayrılmıştır. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre 2021 yılında kişi başına düşen GSYİH’nın en yüksek olduğu bölge 15 bin 666 dolarla İstanbul, en düşük olduğu bölge ise 3 bin 414 dolarla Şanlıurfa ve Diyarbakır oldu. 2002 yılında ülke genelinde ortalama GSYİH 9 bin 592 dolardı.
Bu veriler, GSYİH’nın en yüksek olduğu bölgelerin yatırımın en çok tercih edildiği bölgeler olduğunu göstermektedir.
2021 bilgilerine bakıldığında; GSYH’ye hem en yüksek katkıyı yapan hem de toplamdan en büyük payı alan bölge olan İstanbul, geçen yıl toplam GSYİH’nın yüzde 30,4’ünü aldı. Ayrıca yıllık 11,4’lük büyümeye en fazla katkı sağlayan il 3,96 puanla İstanbul oldu.
“Teşvikler makul ve inandırıcı olmalı”
Sabancı Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Alpay Filiztekin, 2000 öncesi dönemden beri mevcut sistemin aynı şekilde çalıştığını belirterek, “Devletin teşvik verdiği yere yatırımcı yatırım yapın demez, denetler. yatırım yapacağı yerlere teşvik verilip verilmediğini görmek için.”
Filiztekin, sistemin çalışması için makul ve inandırıcı bir şekilde teşviklerin verilmesi ve daha da önemlisi uygulanıp uygulanmadığının kontrol edilmesi gerektiğini belirtti.
“Sistematik inceleme ve gözlem, düzenli güncellemeler, yerel halkın ihtiyaçları ve istihdam açıkları olan şubelerin değerlendirilmesi gerekiyor. Toplumsal dönüşüme neden olmak yerine, ağırlaştırılmış ekonomiler oluşuyor. Teşvikler işe yarasaydı ülke fabrikadan geçemezdi. Bunu tam bir gelişme atılımı olarak düşünmezseniz, bu işe yaramaz. Sadece planlamada değil, işin adaptasyon kısmında da süreklilik olmalıdır. Teşvikler istihdamı, üretimi ve verimliliği artırmalı”
Teşviklerin yüzde 43’ü en zengin bölgeye verildi
Türkiye’de halihazırda yürürlükte olan yatırım teşvik sistemi Temmuz 2009’da yürürlüğe girmiştir.
Bu sistemde Türkiye, ekonomik büyüme ve gelişmişlik düzeyine göre altı bölgeye ayrılmıştır. Az gelişmiş bölgelerde sağlanan teşviklerde, ortadaki bu bölgesel ekonomik açığın giderilmesi ve az gelişmiş bölgelerdeki yatırımın artırılması amacıyla gelişmiş bölgelere göre daha avantajlı koşullar belirlenmiştir.
Hem yerli hem de yabancı yatırımcıların yararlanabileceği öncelikli sektörlerde (enerji, hizmetler, imalat, madencilik, tarım) belirli yatırımlar için genel, bölgesel ve stratejik yatırım teşvik programları ile farklı bir sistem belirlenmiştir.
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verilerine göre 2009 yılı başından 2021 yılı sonuna kadar verilen yatırım teşvik belgesi sayısı 69 bin 89 olurken, sabit yatırım tutarı 2 trilyon TL’yi aştı.
